Prof. Dr. Çalıcıoğlu Uyarıyor: ‘Bu Gıdaları Tüketmek Ölümcül Olabilir!’

Gıda güvenliği ve tüketici sağlığı açısından son derece önemli bir konu olan gıda hileleri, son yıllarda artan vakalarla birlikte kamuoyunun dikkatini çekmeye devam ediyor. Bu konuda kapsamlı akademik çalışmalara imza atan Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Çalıcıoğlu, Gazetemize özel yatığı röportajda gıda hilelerinin tanımı, yaygın türleri, tespit yöntemleri ve bu hilelerin insan sağlığı ile ekonomi üzerindeki etkilerine dair bilgiler verdi.

Haber: Seher Kan

Yüksek lisans ve Doktora eğitimini Wisconsin-Madison Üniversitesi, Hayvan Bilimleri Bölümünde yapan Postdoktora çalışmalarını ise Colorado State Üniversitesi, Hayvan Bilimleri Bölümünde “Kırmızı Et Güvenliği Araştırma Merkezinde” tamamlayan Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Çalıcıoğlu Gıda Hileleri konusunda Bakış Haber’e önemli açıklamalarda bulundu.

 

GIDA HİLESİ NEDİR VE HANGİ TÜRLERİ YAYGINDIR?

Gıda hilesinin tüketicileri yanıltarak ekonomik kazanç sağlamak amacıyla gıdalarda kasıtlı olarak yapılan hileli uygulamalar olduğunu söyleyen Prof. Dr. Çalıcıoğlu “Bu hileler tüketicileri ekonomik zarara uğrattığı gibi sağlıklarını da tehlikeye atabilir. Gıda hilelerinin başlıca türleri arasında sulandırma, sahtecilik, bilgi gizleme, ikame etme, suni güçlendirme, ambalaj değiştirme ve hileli etiketleme gibi yöntemler yer almaktadır. Ülkemizde gıda mevzuatlarımızda gıda hilesi ifadesi geçmemekte, onun yerine taklit ve tağşiş kelimeleri kullanılmaktadır. Taklit, gıdaların, şekil, bileşim ve nitelikleri itibarıyla yapısında bulunmayan özelliklere sahip gibi veya başka bir ürünün aynısıymış gibi göstermektir. Sahte bal üretimi buna en güzel örnektir. Tağşiş ise, gıdalara temel özelliğini veren öğelerin ve besin değerlerinin tamamının veya bir bölümünün mevzuata aykırı olarak çıkarılmasını veya miktarının değiştirilmesini veya aynı değeri taşımayan başka bir maddenin, o madde yerine aynı maddeymiş gibi katılmasıdır. Buna örnek olarak sütün kendi yağının alınıp yerine bitkisel yağ emülsiyonları ilave edilmesi ve bunlardan krem peynir, kaşar peyniri gibi ürünlerin üretilmesi verilebilir” dedi

GIDA HİLESİ NASIL TESPİT EDİLİR?

Tüketicilerin bu hileleri duyu organları ile fark etmeleri genellikle mümkün değildir. Ancak bazı pratik testler yaparak bazı hileler ortaya çıkarılabilir ya da şüphelenilebilir diyen Prof. Dr. Mehmet Çalıcıoğlu “Kesin olarak tespitleri ancak laboratuvar testleri ile mümkündür. Gıda hileleri ile mücadelede resmi denetimlerin sıklığı, laboratuvar analizlerinin çeşitliliği, hile yaptığı belirlenen işletmelere uygulanan cezaların caydırıcılığı önemli rol oynar” ifadelerini kullandı.

GIDA HİLELERİ İNSAN SAĞLIĞINA NASIL ZARAR VEREBİLİR?

Gıda hilelerinin birçok şekilde insan sağlığına zarar verebileceğini açıklayan Çalıcıoğlu “Örneğin etikette bildirilmeden, ürünlerin raf ömürlerini uzatmak için izin verilenden daha yüksek miktarlarda koruyucu katkı maddelerinin kullanılması durumunda bu koruyucular aynen yüksek dozda ilaç alımı gibi karaciğer ve böbreklere zarar varabilir. Nitrit gibi maddelerin gereğinden fazla kullanımı kansere yol açabilir. Ya da hiç onay almamış zararlı kimyasal maddeler kullanılmış olabilir ki en tehlikelisi budur. Analizlerle tespiti de zordur. Bir diğer tehlikeli yol ise gıdalara ilaç etken maddelerinin ilave edilmesidir. Ülkemizde zayıflama çaylarına Sibutramin gibi iştah kesici etkisi olan ancak ölüme yol açabilecek yan etkileri olan ilaçların bitkisel form çaylarına katılması maalesef yaygın bir hiledir” şeklinde konuştu.

SIKLIKLA KARŞILAŞILAN GIDA HİLELERİ NELERDİR?

Ürünlerin sahtelerinin yapılması, ham maddelerin doğal bileşenleri ile oynanması, gıda boyaları sentetik aromalar ile gıdalarda olmayan özelliklerin varmış gibi gösterilmesinin yaygın yolları olduğunu  belirten  Prof. Dr. Mehmet Çalıcıoğlu “Ayrıca süte su ilave etmek, ete su enjekte etmek, zeytinyağına diğer bitkisel yağlar ilave etmek, salam sucuk gibi ürünlere tek tırnaklı hayvan eti ya da başka türlere ait etlerin ilave edilmesi, son tüketim tarihi geçen ürünleri imha etmek yerine farklı karışımlarla yeni ürünlere dönüştürmek yaygın hile yöntemleri arasında sayılabilir” ifadelerini kullandı.

GIDA HİLELERİNİ ÖNLEMEK İÇİN HANGİ YASALAR VE YÖNETMELİKLER VARDIR?

Gıda hilelerinin önlemek ve denetlemek için 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu ve buna bağlı olarak farklı gıdalar için çıkarılan yönetmelik ve tebliğlerin mevcut olduğunu söyleyen Prof. Dr. Çalıcıoğlu “Hile tespiti durumunda Tarım ve Orman Bakanlığı denetçileri tarafından genelde Kabahatler Kanununun ilgili maddelerine göre, zehirlenme durumlarında ise Türk Ceza Kanunu’na göre işlemler yapılır” dedi.

ÖZELLİKLE BAKANLIK TARAFINDAN YAYINLANAN HİLE, TAĞŞİŞ LİSTELERİNİN GIDA HİLELERİ VE GIDA GÜVENLİĞİ KONUSUNDAKİ FONKSİYONUNU DEĞERLENDİRİR MİSİNİZ?

Elimde bu uygulamanın etkili olup olmadığını değerlendirecek bilimsel bir veri yok. O nedenle kesin bir şey söyleyemem ifadelerini kullanan Prof. Dr. Mehmet Çalıcıoğlu “Ancak aynı hilelerin defalarca teşhir edilmesi, çok etkili olmadığı gösteriyor diyebiliriz” şeklinde açıkladı.

GIDA ÜRETİCİLERİ VEYA SATICILARININ GIDA HİLESİ YAPMASI NASIL ÖNLENEBİLİR?

Öncelikle şunu belirtmek isterim ki sorunuzdan ya da şu ana kadar anlattıklarımda bütün gıda üreticileri hile yapıyormuş gibi bir anlam çıkarılmamalıdır. Üreticilerin çok büyük bir bölümü hilesiz, sağlıklı, mevzuata uygun gıda üretimi yapıyor diyen Çalıcıoğlu “Hile yapan firmaların sayısı oldukça düşüktür. Bunun tamamen önlenmesi için daha fazla denetimin yapılması, para cezalarının çok daha caydırıcı olması gerekiyor. Ayrıca birçok hile, para cezası yerine hapis cezası ve/veya gıda üretim ruhsatlarının iptali gibi bazı haklardan yararlanımın sınırlandırılması seçenekleri düşünülmelidir” ifadelerini kullandı.

TÜKETİCİLER GIDA HİLESİNİ NASIL FARK EDEBİLİR?

Yukarıda da değindiğim gibi, tüketiciler gıda hilelerin büyük bölümünü fark edemezler. Bunlar için laboratuvar analizleri gerekir. Ancak bazı ürünlerde pratik yöntemler etkili olabiliyor şeklinde açıklama yapan Prof. Dr.  Çalıcıoğlu “Buna en güzel örnek gıda boyaları ile yapılan hilelerdir. Pul biberlerde rengi daha canlı göstermek için boya kullanılabiliyor. Ancak bir miktar pul biber bir bardak suya konduğunda, gıda boyalarının suda çözünürlüğü çok iyi olduğu için suyun tamamını kırmızı renge boyar ve hileli olduğu hemen anlaşılabilir. Hilesiz halinde suyun tamamı boyanmaz” dedi.

GIDA HİLELERİNİN EKONOMİK ETKİLERİ NELERDİR?

Haksız rekabete yol açar. Hileli ürünler genellikle benzerlerinden daha ucuza mal edilip daha ucuza satılabilirler. Çünkü gıda hilesinin asıl amacı haksız kazanç elde etmektir ifadelerini kullanan Prof. Dr.  Çalıcıoğlu “Dürüst üreticiler bundan zarar görürler. Önlenemediği zaman sektöre olan güven azalır, ülkemizin uluslararası itibarı zarar görür, ihracat azalır, halk sağlığı tehlikeye girer vs. Tüm bunlar ekonomimize ciddi zararlar verebilecek durumlardır” vurgusunu yaptı.